ترجمه ادبیات و زبان شناسی

ساختارهای زبانشناسی

در علم زبانشناسی گرایش های متعددی وجود دارد که در آن ها به جنبه هایی به خصوص از ساختار زبانی پرداخته می شود. نظریه ای که گرایش ها بر پایه آن فعالیت های خود را ادامه می دهند، با نام «قواعد دستوری (گرامر) جهانی» شناخته می شود که توسط نوآم چامسکی مطرح شده است. این گرایش ها بسته به حوزه تخصصی خود یا متمرکز بر فرم و شکل زبان هستند، و یا متمرکز بر معنای آن.

قواعد دستوری (گرامر)

از جمله مهمترین حوزه های زبانشناسی که در آن ها به مطالعه دستوری زبان پرداخته می شود می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آواشناسی: در این حوزه به ویژگی های فیزیکی حاصل شده به هنگام تولید اصوات پرداخته می شود،
• واجشناسی: حوزه ای است که در آن اصوات به عنوان المان هایی انتزاعی مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند،
• ریخت شناسی (مورفولوژی): حوزه ای است که در آن به ساختار درونی واژه ها پرداخته می شود (و اینکه آیا امکان بهبود و اصلاح واژه ها از این لحاظ وجود دارد یا خیر)،
• قواعد نحوی: حوزه ای است که در آن به چگونگی ترکیب واژه ها با یکدیگر برای ساخت عبارات و جملات صحیح از لحاظ قواعد دستوری پرداخته می شود،
• مطالعه معنایی (سمنتیک): در این حوزه به مطالعه معنای کلمات و عبارات مشخص شده زبانی به خصوص پرداخته می شود و نیز این که چگونه این کلمات و عبارات معنای جملات را به وجود می آورند،

حوزه های تحقیقاتی زبانشناسی

در ادامه تعدادی از مهمترین حوزه های تحقیقاتی علم زبانشناسی عنوان خواهد شد و توضیحی مختصر درباره هر یک ارائه خواهد شد:

• زبانشناسی تاریخی: در این حوزه تحقیقاتی تاریخچه زبانی به خصوص مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد و همچنین این که چگونه برخی ویژگی های آن زبان در طول تاریخ دستخوش تغییر شده است،
• بوم زبانشناسی (اکولینگوئیستیک): در آن به تعامل زبان با محیط فرهنگی پرداخته می شود،
• زبانشناسی اجتماعی: مطالعات این حوزه تحقیقاتی متمرکز بر این مسئله است که چگونه زبانی به خصوص بر اساس عوامل اجتماعی گوناگون شکل گرفته است،
• عصب شناسی زبان: در آن ساختارهایی از مغز انسان مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد که زمینه درک قواعد دستوری زبان، و امکان ارتباط زبانی را فراهم می کند.

گرایش های زبانشناسی

همانگونه که پیشتر از این هم عنوان شد، زبانشناسی شامل مفاهیم بسیار گسترده و متنوعی می شود. به همین خاطر است که از دل آن گرایش های متعددی بیرون آمده است تا بخش هایی به خصوص از زبان، به شکلی تخصصی تر مورد مطالعه و تحقیق قرار بگیرند. در ادامه اشاره ای به تعدادی از مهمترین این گرایش ها خواهیم داشت:

• نشانه شناسی: گرایشی است که به طور کلی در آن به نمادها و نشانه های به کار گرفته شده در زبانی به خصوص پرداخته می شود و نیز این که چگونه از طریق این نماد و نشانه ها معنایی به خصوص منتقل می شود،
• مستندسازی زبان: گرایشی است که در آن تعدادی از زبانشناسان وظیفه مستندسازی آن دسته از زبان هایی را به عهده می گیرند که پیش از این، توجه چندانی به آن ها نشان داده نشده بود،
• ترجمه: همانگونه که از نام این گرایش برمی آید، در آن سر و کار افراد متخصص با چگونگی ترجمه متون نوشتاری و نیز جملات و عبارات گفتاری از زبانی به زبان دیگر است،
• زیست زبانشناسی: در این گرایش مباحث مرتبط با زیست شناسی در کنار تکامل زبان مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد،
• زبانشناسی بالینی: در این گرایش به آسیب شناسی زبان گفتاری پرداخته می شود،
• زبانشناسی محاسباتی: در این گرایش مطالعات زبانشناسی به گونه ای صورت می گیرد که با استفاده از الگوریتم ها و دیگر عملیات های محاسباتی امکان توضیح آن ها وجود داشته باشد،
• زبانشناسی تکاملی: در این گرایش به تغییرات حاصل شده در زبان در حین تکامل انسان بر روی کره زمین پرداخته می شود،
• زبانشناسی قانونی یا حقوق: گرایشی است که در آن از زبان شناسی در قالب قانونی و حقوقی استفاده می شود.

در جدول زیر می توانید ترجمه زبانشاسی را به برخی زبان ها مشاهده کنید:

ادبیات

در معنای بسیار کلی، هر اثر نوشتاری در حوزه ادبیات قرار می گیرد، با این حال، اگر معنای تخصصیتر آن را مد نظر قرار دهیم، به گونه ای از نوشتن اطلاق می شود که به عنوان هنر شناخته می شود؛ به عبارت دیگر هر اثری که هدف از به رشته تحریر درآوردن آن داشتن ارزش هنری یا فکری باشد در حوزه ادبیات جای می گیرد و همچنین، معمولا در آثار ادبی سبک نوشتن متخصصان این حوزه متفاوت از نوشتار عامه است و هر نویسنده یا شاعر ادبی به گونه ای منحصر به فرد از واژگان و عبارت های زبانی به خصوص بهره می گیرد.

ترجمه ادبیات به زبان انگلیسی معادل با literature است که از واژه یونانی literature گرفته شده است (این واژه در زبان یونانی گسترش یافته littera به معنای حرف (منظور حرف در نوشتار است) ودست خط است) و در زمان قدیم برای اطلاق به تمامی آثار نوشتاری از همین کلمه استفاده می شد. معنای این واژه در طول سالیان دستخوش تغییرات بسیاری شده است؛ برای نمونه در حال حاضر آثاری که به شکل نوشته درنمی آیند (قصه ها و اشعاری که صرفا توسط افراد تعریف می شوند) هم به عنوان اثر ادبی شناخته می شوند. پیشرفت های حاصل شده در حوزه تکنولوژی پرینت باعث شد تا طی چند دهه اخیر شاهد گسترش قابل توجه آثار ادبی در میان اقشار و مردم مختلف جوامع بشری و پیدایش ادبیات الکترونیک باشیم.

دسته بندی های ابتدایی در ادبیات از این قرار است که ابتدا اثر به داستانی، یا غیر داستانی تقسیم می شود، و در کنار آن به نظم یا نثر؛ سپس بسته به نوع نوشته می توان به شکل تخصصی تری آن را از دیگر آثار متمایز کرد و نامی چون رمان، داستان کوتاه، و نمایشنامه برای آن در نظر گرفت. این نکته را هم باید گفت که یکی دیگر از مهمترین نکات در دسته بندی آثار ادبی، تاریخ و زمانی است که اثر ادبی در آن خلق شده و به آن تعلق دارد.

تعاریف ارائه شده از ادبیات

همانگونه که پیشتر از این هم عنوان شد تعریف ادبیات به مرور زمان دستخوش تغییر و تحول شده است و به طور کلی می توان گفت که تا حدودی مفهوم آن به فرهنگی وابسته است که ادبیات در آن کاربرد دارد. برای نمونه در اروپای غربی تا پیش از قرن هجدهم تمامی آثار نوشتاری به عنوان اثر ادبی شناخته می شدند. به مرور زمان و با پیدایش آثار نویسندگان دوران رومانتیک این مفهوم کمی محدودتر شد و به مرور ادبیات به معنای نوشته هایی که با استفاده از تخیل خلق شده اند اطلاق شد.

بعدها و به مرور که توجه بیشتری به ادبیات به معنای تخصصیتر آن نشان داده شد، مفهوم تازه ای مطرح شد تحت عنوان ارزش گذاری بر آثار ادبی که هدف از پیدایش آن متمایز کردن و شناخت آن دسته از آثار ادبی بود که در مقایسه با دیگر نوشته ها و آثار، ارزش هنری و فکری بیشتری داشتند. تعریف دیگری هم برای ادبیات ارائه شده است مبنی بر این که به هر اثری گفته می شود که به شکلی ادبی یا شعرگونه خلق شده باشد و در حقیقت همین ویژگی وجه تمایز آثار ادبی با دیگر نوشته ها شد.

ژانرهای ادبی

ژانر ادبی مفهومی است که برای دسته بندی آثار ادبی به وجود آمده است. ژانر واژه ای است فرانسوی و به کلاس یا نوعی از آثار ادبی اشاره دارد. البته باید عنوان کرد که این کلاس بندی تا حدود زیادی کلی است و به مرور زمان دستخوش تغییر شده است، چراکه در هر جامعه ای، بسته به فرهنگ و سنت ملت آن جامعه، آثار ادبی ای خلق می شود که متمایز از دیگر آثار ادبی است.

تاریخچه ای مختصر از ادبیات

ادبیات در طول تاریخ دور و دراز خود ارتباطی تنگاتنگ با توسعه تمدن بشری داشته است. زمانی که تعریف هر اثر نوشتاری را برای ادبیات در نظر بگیریم، تاریخ آن به تمدن های مصر باستان و سومری ها می رسد. اصلیترین ژانرهای آثار به جا مانده از تمدن مصر باستان شامل نوشته های آموزنده، جملات و عبارات در ستایش خدایان و ادعیه و داستان می شود که عمدتا در قالب شعر نوشته شده بوده اند. با وجود آن که استفاده از شعر در آثار ادبی در تاریخ قابل ردگیری است و می توان به نخستین آثار شعر دسترسی داشت، این مسئله که چه زمانی قواعد بدیعی و عروضی و وزن این گونه مسائل به شعر راه یافت، دقیقا مشخص نیست. بیشتر آثار به جا مانده از سومری ها هم شعر است و جالب آن که برخی قواعد ادبی امروزی را هم در نوشته هایشان بعضا می توان مشاهده کرد.

شعر

شعر یکی از فرم های مهم ادبی است که در آن بیش از هر صنعت ادبی دیگری از کیفیت های زیبایی شناختی زبان  (از جمله موسیقی زبان و ریتم) بهره گرفته شده است تا به این واسطه بتوان معنایی فراتر از نثر ساده به خواننده انتقال داد. به طور سنتی وجه تمایز اصلی شعر و نثر در این است که شعر به نظم درمی آید؛ دیگر وجه تمایز شعر و نثر در آن است که در نثر معمولا از ترتیب جملات استفاده می شود، حال آن که در شعر از ترتیب خطهایی که قاعده خود را دارند.

نثر

نثر به شکلی از زبان اطلاق می شود که در آن معنا به وسیله گفتار معمولی منتقل می شود (بر خلاف شعر که این انتقال معنا به وسیله وزن شعر صورت می گیرد). البته توسعه ادبیات طی چند قرن اخیر و پیدایش اشکال تازه ای از زبان ادبی مانند شعر آزاد باعث شده است تا یافتن وجه تمایز میان این دو صنعت ادبی بیش از پیش با مشکل رو به رو شود. تی اس الیوت شاعر مشهور آمریکایی در این باره عنوان کرد: «نظم و نثر را به سادگی می توان از یکدیگر متمایز کرد، اما متمایز کردن شعر از نثر کار چندان ساده ای نیست.».

این نکته را هم باید عنوان کرد که متون تاریخی، روزنامه نگاری و علمی هم در معنای سنتی ادبی در حوزه نثر ادبیات قلمداد می شوند و تعدادی نوشته در این حوزه ها در تاریخ به یادگار مانده اند که به عنوان قدیمی ترین نثرهای یافت شده شناخته می شوند. اصطلاح ادبیات داستانی هم به این منظور به وجود آمده است که تمایزی میان داستان ها و رمان ها با دیگر نثرهای ساده تر وجود داشته باشد.

ادبیات داستانی

رمان (novel)

رمان داستانی طولانی است که در قالب نثر خلق شده است. واژه انگلیسی رمان، novel در اواخر قرن پانزدهم بود که وارد فرهنگ مردم این کشور شد و در آن زمان به معنای «چیزهای تازه» به کار گرفته می شد و در حقیقت اشاره به هر اثر تازه داشت (صرف نظر از داستانی بودن یا نبودن آن). با وجود آن که در طول تاریخ آثار نسبتا زیادی یافت شده است که شاید بتوان آن ها را رمان داستانی به شمار آورد، با این حال، رمان، به معنا و مفهوم امروزی آن قدمت چندان زیادی در فرهنگ جوامع بشری ندارد و تقریبا در قرن هجدهم بود که نخستین آثار رمان خلق شدند. در ابتدای امر، افراد زیادی مقابل رمان جبهه گیری کردند، اما در حال حاضر جایگاه بسیار مستحکمی در ادبیات پیدا کرده است و هم خوانندگان و هم منتقدان، رمان را به عنوان مهمترین اثر ادبی حال حاضر می شناسند.

رمان کوتاه، یا داستان بلند (Novella)

از لحاظ طول داستان، رمان کوتاه جائی بین رمان و داستان کوتاه قرار می گیرد. شاید این تعریف درک بهتری از رمان کوتاه برایتان به همراه داشته باشد: «نه آنقدر بلند که بتوان آن را رمان نامید و نه آنقدر کوتاه که بتوان آن را داستان کوتاه نامید.». البته از لحاظ تعداد کلمه یا صفحات میزان مشخصی برای آن تأیین نشده است.

داستان کوتاه

یکی از مسائلی که برای تعریف داستان کوتاه پیش می آید این است که آیا باید آن را از روایت های کوتاه متمایز کرد یا خیر؟ به همین خاطر است که بر سر این مسئله که اساسا داستان کوتاه از چه زمانی متولد شده است، بحث و جدل است. برخی بر این باورند که روایت های کوتاه انجیل نوعی داستان کوتاهند؛ برخی میان آثار داستان کوتاه نویسان اولیه (کسانی چون ادگار الن پو) و آثار داستان کوتاه نویسان جدیدتر (کسانی چون چخوف) تمایز قائلند و برخی خیر. صرف نظر از این که اندازه داستان کوتاه چقدر باید باشد، ویژگی دیگری که نظریه پردازان برای آن برشمرده اند، این است که باید همانند رمان موضوع و ساختار داشته باشد.

مقاله

مقاله به توصیفی گفته می شود که نویسنده ای بسته به عقاید و اطلاعات خود از موضوعی به خصوص ارائه می دهد. برخی نامه ها و خاطرات را هم می توان به عنوان گونه ای از مقاله به شمار آورد.

علوم طبیعی

از آن جایی که پیشرفت های بشر و تخصصی سازی حرفه ها و علوم مختلف سبب شد تا تحقیقات علمی کمتر از قبل در معرض مطالعه همگان قرار بگیرد، ماهیت ادبی نوشته های علمی هم تا حدود زیادی دستخوش تغییر شد و در طول دو قرن اخیر اهمیت سابق خود را از دست داد. در حال حاضر متون علمی را بیشتر در مجله های مرتبط و ژورنال ها می توان یافت. آثار علمی به جای مانده از کسانی چون ارسطو و نیوتون هنوز هم از اهمیت بالایی برخوردارند، اما به خاطر ماهیت ادبی آن آثار دیگر کمتر در کارهای تحقیقاتی و مطالعاتی به آن ها استناد می شود.

فلسفه

فلسفه در طی دهه های اخیر بیشتر از همیشه به عنوان رشته ای دانشگاهی مطرح شده است. بسیاری از افرادی که در این حوزه تحصیل می کنند از رویکرد همانند علمی که به فلسفه نشان داده شده است، چندان دل خوشی ندارند؛ با این وجود بیشتر آثار فلسفی اثر حاضر هم در ژورنال های دانشگاهی مطرح می شوند. فلاسفه بزرگ تاریخ، کسانی چون افلاطون، ارسطو، سقراط، آگوستین، دکارت، کی یر کگور، و نیچه، همانند دیگر نویسندگان مطرح جهان ادبی در نظر گرفته می شوند.

ادبیات نمایشی

نمایشنامه به آن دسته از آثار ادبی اطلاق می شود که برای اجرا بر روی صحنه نوشته شده اند. اغلب از رقص و موسیقی هم در کنار آن استفاده می شود (اجراهای اپرا و تئاترهای موسیقی). نمایشنامه نویس اثر خود را به منظور اجرا در سالن های تئاتر می نویسد؛ نمایشنامه متشکل از دیالوگ هایی است که بین شخصیت های نمایش رد و بدل می شود؛ نمایشنامه بیش از آن که به قصد خوانده شده خلق شده باشد، به منظور اجرا بر روی صحنه نوشته شده است. البته گونه ای از نمایشنامه هم هست (closet drama) که صرفا برای خوانده شدن به رشته تحریر در آمده است و به گونه ای نوشته شده که تنها راه برای پی بردن به معنای کامل آن خواندن نمایشنامه است. از زمان شروع نمایشنامه نویسی در ادبیات، بخش اعظم این نمایشنامه ها به شکلی شعر گونه نوشته می شدند تا آن که طی چند دهه اخیر این روند دستخوش تغییر شد.

قدیمی ترین نمایش های ادبی در طول تاریخ به یونان بازمی گردد. تراژدی، یکی از ژانرهای مطرح ادبی، برای نخستین بار در نمایش های ادبی یونان به روی صحنه کشیده شد و در اغلب نمایش های آن دوران، از درون مایه های تاریخی اسطوره ای استفاده می شد.

دیگر فرم های روایی ادبی

• ادبیات الکترونیک: ژانری ادبی است که شامل آن دسته از کارهایی می شود که اصالتشان به محیط های دیجیتال بازمی گردد،
• فیلم، ویدئو، سریال: در حال حاضر این گونه ابزارهای روایت داستان از اهمیت و محبوبیتی همگام با رمان برخوردارند،
• کتاب های کامیک و رمان های مصور: یکی دیگر از فرم های روایی عصر حاضر است که ترکیبی است از نقاشی، دیالوگ و متن.

تکنیک های ادبی

تکنیک ها و آرایه های ادبی توسط نویسندگان این آثار به منظور دستیابی به هدفی به خصوص مورد استفاده قرار می گیرد. تکنیک های ادبی شامل گستره وسیعی از رویکردها می شود: در ادبیات داستانی می توان برای نمونه به زاویه دید روایت داستان (اول شخص و ...) اشاره کرد؛ این که داستان خطی است یا غیر خطی؛ یا آن که از چه ژانر ادبی ای برای خلق آن استفاده شده است.

آرایه های ادبی به مجموعه المان های موجود در یک اثر ادبی گفته می شود که سبب تأثیرگذاری بیشتر آن می شود. از جمله این آرایه ها می توان به استعاره، تشبیه و تمثیل اشاره کرد. حتی بازی ساده با کلمات هم کاربردی شبیه به آرایه های ادبی دارد.

در جدول زیر می توانید ترجمه ادبیات را به برخی زبان ها مشاهده کنید: